Ujanowice
Miejscowość o zwartej zabudowie, położona w dnie doliny
Łososiny, we wschodniej części gminy. Wieś została lokowana na prawie niemieckim przez księżnę Kingę w 1268
roku. Dokumentem erekcyjnym z roku 1296, ksieni starosądeckiego klasztoru Klarysek Katarzyna Odolani,
wyznaczyła dla przyszłego Kościoła i probostwa odpowiednie uposażenie (beneficjum). Były to grunty istniejącego
od 1268 roku sołectwa, które jako wiano otrzymał pierwszy pleban i prawdopodobnie stąd nazwa Wianowice,
później Ujanowice (są też inne wyjaśnienia pochodzenia tej nazwy). Uposażenie to było koniecznym warunkiem do
powstania w I połowie XIV wieku samodzielnej parafii i wybudowania pierwszego kościoła.
Ponieważ
historia i dzieje Ujanowic ściśle związane są z osadnictwem na gruntach plebańskich, do dziś pozostała nazwa
przysiółka "Pleszówki", od staropolskiego słowa "plesz" tzn. ksiądz (z tonsurą). W roku 1526 w miejsce starego
drewnianego kościoła wybudowano nowy murowany, który po kilku późniejszych rozbudowach stoi do dziś. Jest to
najstarszy zabytek na terenie gminy.
W 1608 roku ksieni Ewa Gostwicka ufundowała (budynek i ok. 8
ha ziemi) dom dla ubogich tzw. "szpital". Funkcjonował on do II wojny światowej i godnie spełniał troskę fundatorki:
"aby nie zginęli, którzy by się żywić czem nie mieli, bo zeszli w latach będący, żywności sobie zarabiać nie mogli....".
Do dziś przetrwała nazwa miejsca "szpitalka".
Od początku powstania, aż do XVIII wieku, mieszkańcy wsi
należących do parafii ujanowickiej zobowiązani byli świadczyć daninę na rzecz probostwa i starosądeckigo
klasztoru.
Po I rozbiorze Polski (1772 r.) Ujanowice wraz ze wszystkimi wioskami klucza
strzeszycko-żbikowickiego przeszły pod panowanie austriackie, a po konfiskacie dóbr klasztornych (1782 r.) pod
zarząd Kamery (czyli: austriacki zarząd państwowy z siedzibą w Starym Sączu). W roku 1827 cały klucz żbikowicki
nabył Jakub Łasiński, który wydzierżawił wspomnianą szpitalkę i przez 6 lat poddani musieli odrabiać pańszczyznę
na jej rzecz. W 1833 Łasiński odsprzedał swoje dobra baronowi Przychockiemu z Łososiny Dolnej i do czasu
uwłaszczenia (1848 r.) mieszkańcy Ujanowic świadczyli dla łososińskiego dworu. Obowiązek daniny na rzecz
probostwa ustał w roku 1855.
Okres zaborów pozostawił po sobie znaczne zubożenie mieszkańców
tych terenów (panowała wówczas tzw. "galicyjska bieda"), oraz wiele innych problemów społecznych. Jednym z
nich było pijaństwo. W tym czasie w Ujanowicach były 4 karczmy. Jedna z nich najpierw plebańska (zgodnie z
nadaniem erekcyjnym), później dzierżawiona przez żydów prowadziła wyszynk do 1926 roku i znajdowała się w
miejscu gdzie dziś stoi budynek Domu Parafialnego (wcześniej Kółko Rolnicze i Dom Ludowy). Druga karczma
(dworska, później żydowska) była w starym budynku Ochronki (do roku 1931), gdzie dziś stoi nowy budynek. Sióstr
Służebniczek N.M.P. W przysiółku "Za Dębiną" była też gorzelnia z wyszynkiem, a w Kobyłczynie Dolnej, w
bezpośrednim sąsiedztwie Ujanowic, kolejna karczma żydowska. Należy jednak stwierdzić że dzięki wysiłkom
kościoła i powstałego we wsi Towarzystwa Trzeźwości udało się problem pijaństwa znacznie
ograniczyć.
W czasie I wojny światowej, na plebanii, przez kilka dni kwaterował rosyjski sztab
wojskowy (ok.100 oficerów), dowodzący potyczkami na linii frontowej pod Limanową.
W 1927 roku
Ujanowice uzyskały koncesję na jarmarki, co wpłynęło na ożywienie gospodarcze wsi. Pod koniec XVI wieku
powstała we wsi pierwsza szkółka parafialna, która przetrwała do połowy XVII wieku. W roku 1796 rząd austriacki
powołał szkółkę trywialną (pospolitą), przekształconą później na powszechną szkołę publiczną. Do czasu założenia
szkół w innych miejscowościach parafii ujanowickiej, tj. do początku XX wieku, była onajedynąszkołąw całym
kluczu strzeszycko-żbikowickim. W roku 1931 wzorem Krosnej i Strzeszyc ufundowano Ochronkę, którą siostry
zakonne prowadzą z przerwami do dziś. W czasie II wojny światowej we wsi odbywały się zajęcia tajnego
nauczania. Bezpośrednio po wojnie (w latach 1945 - 52) istniało Samorządowe Gimnazjum Koedukacyjne (ok.350
uczniów i 123 matury).
Od początku powstania do czasów współczesnych, Ujanowice były bardzo
ważnym ośrodkiem życia gospodarczego, kulturalnego, a także społeczno-politycznego w tej części Małopolski. Po
reformie administracyjnej w latach 70-tych XX wieku, znaczenie i ranga Ujanowic wyraźnie się
obniżyły.
Źródło: http://www.aks.ujanowice.prv.pl/
Dodany: 2006-08-30
Ten tekst wyświetlano: 5516 razy
|
